ساز ناکوک خیابان: برخورد قهری حکومت با موسیقی خیابانی

به نظرم خیلی فرق دارد. موسیقی خیابانی برای من بکرتر و تازه‌تر و هیجان‌انگیزتر است. اینکه مستقیماً با مردم ارتباط داری، سروصدای خیابان، قاطی شدن صدای ساز با صدای مردم و صدها چیز دیگر که توصیف‌شدنی نیست، اجرای خیابانی را با اجرای استیج متفاوت می‌کند.

برخوردها متفاوت است، ولی مردم عموماً استقبال می‌کنند. بعضی‌ها پول هم پرداخت می‌کنند ولی موانع زیادی بر سر راه‌مان وجود دارد. بعضی وقت‌ها سد معبر شهرداری، نیروی انتظامی و بعضی آدم‌ها که معلوم نیست از کدام ارگان هستند مانع کارمان می‌شوند.

تا به حال چند بار بازداشت شدیم. هر بار هم فقط تعهد گرفتند، یا می‌گفتند فلان جا نزنید. برخورد شهرداری بهتر از نیروی انتظامی بوده. البته همه نوازنده‌ها تجربۀ یکسانی ندارند. مثلاً اینکه در چه روزی و کجا بزنی و یا چقدر مردم را دور خودت جمع کنی برخوردها هم متفاوت می‌شود. هرجا ازدحام زیادی باشد احتمال برخورد بیشتری وجود دارد.

از پوشش گرفته تا خوانندگی، تا اینکه چه تعداد افراد با هم کار می‌کنند، می‌تواند برایت مشکل ساز شود. من تا به حال تجربه‌های تلخی داشتم. مثلاً یک بار چند نفر آمدند و با خشونت جلو مردم سازهایمان را گرفتند و خودمان را هم بازداشت کردند. خیلی طول کشید تا توانستیم سازها را پس بگیریم. بعد از آن ماجرا هشت نٌه ماه اجرا نداشتم. سرخورده شده بودم. الان وقتی اجرا می‌کنیم، شاید در ده روز، حتی یک روز هم خوانندگی نداشته باشیم. بدبختانه در مملکت ما صدای زن حرام است، حالا اگر این زن توی خیابان بخواند که کارش بدتر هم می‌شود! من خیابان را بیشتر از اجرای سالن دوست دارم. اینجا هرکسی که دلش بخواهد پول می‌دهد، بلیط فروشی نداریم. تماماً مردمی است، از حس و حالش گرفته تا نوع موسیقی. ولی متأسفانه در ایران همیشه جلو کارهایی که مردمی باشند را می‌گیرند.

پدرم نمی‌تواند کارگری یا کارهای سنگین جسمی انجام دهد، یکی از پاهایش معلول است. همیشه به موسیقی علاقه داشته، آکوردئون را از یکی از دوستان پدربزرگم یاد گرفته. من هم به عشق پدرم دنبال موسیقی رفتم. نه اینکه کلاس خاصی رفته باشم. همینطور گوشی از این‌ور و آن‌ور یاد گرفتم. الان کارکردن در خیابان و زدن موسیقی شغل اصلی ماست. اگر بگویم درآمد بالایی دارد دروغ گفتم، ولی از هیچی بهتر است. به خصوص که پدرم جز این کار نمی‌تواند کار دیگری انجام دهد.

تا دلتان بخواهد مشکل و مزاحم داریم. مثلاً روزهای اربعین و شهادت و ... نمی‌توانیم اجرا کنیم، فوراً سر می‌رسند. در بعضی جاها هم اجازه اجرا نداریم، مثلاً نزدیک ساختمان‌های اداری. از طرف دیگر هر آهنگی را اجازه نداریم بزنیم. یا اگر بیننده‌ها با آهنگ‌های ما برقصند حتماً اگر آن لحظه هم یکی سر نرسد و مزاحم نشود، فردا پس فردایش بهمان هشدار می‌دهند. من و پدرم به شهرهای مختلفی می‌رویم. بعضی جاها کمتر گیر می‌دهند، ولی کلاً همیشه باید مواظب باشی. فرقی نمی‌کند برای کسب درآمد بزنی یا برای شهرت، باید همیشه حواست جمع باشه.

هیچ قانون مشخصی وجود ندارد. می‌گویند باید مجوز داشته باشید تا اجرا کنید، می‌گویم خب کجا مجوز بگیریم؟ جواب سر راستی ندارند همه چیز در ابهام و نامشخص است. سال‌هاست می‌گویند قوانین برای موسیقی خیابانی تدوین می‌کنند ولی خبری نیست. البته با این وضعیت چه بهتر که قانونی وجود نداشته باشد. چون دقیقاً مثل مجوز کنسرت‌ها می‌شود. یعنی شعر، نوازندگان، نوع موسیقی و... همه می‌روند زیر نظارت سازمان یا ادارۀ خاصی، بعد خیلی راحت مجوز اجرا نمی‌دهند. بارها شده که مجوز کنسرت بعد از هفت هشت ماه دوندگی یا صادر نشده یا دقیقاً در شب برگزاری لغو شد. اگر ما در کشوری زندگی می‌کردیم که تبعیض وجود نداشت و قوانین‌اش به نفع شهروندان بود، هیچ اشکالی نداشت که موسیقی خیابانی هم با مجوز انجام شود. ولی در ایران از این خبرها نیست. با قانون و الزام به گرفتن مجوز،  موسیقی خیابانی را محدودتر می‌کنند. الان اگر بعضی از بچه‌ها را بازداشت می‌کنند و بعد چند روز آزاد می‌شوند به خاطر این است که قانونی برای محکوم کردنشان تعریف نشده، اگر قانونی وجود داشت مطمئن باشید به این راحتی آزاد نمی‌شدند. البته نبود قانون هم مشکلاتی زیادی دارد، ولی صحبت من دربارۀ کشوری است که قانون بدون رعایت حق شهروندی و با تبعیض بالا نوشته و اجرا می‌شود. کسی با قانونی که به نفع مردم باشد مشکلی ندارد.

بر اساس این گزارش، وزارت اطلاعات پیشنهاد داده بود تا ترتیبی برای ساماندهی و کنترل این پدیده اتخاذ شود.

اگر بخواهیم بدون تصویب قانون و ساماندهی شده، اجرای موسیقی خیابانی را داشته باشیم در هر کوچه و خیابانی امکان این امر برای همه فراهم می‌شود و از این رو برای نظارت آن دچار مشکل خواهیم شد.

موسیقی یا هر چیزی که مردم را دور هم جمع کند یا توجه مردم را به‌خودش جلب کند، از سوی مسئولان و نهادهای سیاسی و امنیتی جمهوری اسلامی یک تهدید محسوب می‌شود. آنها به خوبی می‌دانند مردم سال‌هاست از رفتار و عملکرد نظام رضایت ندارند، معترض هستند. به همین دلیل هرجایی که چهار نفر باهم جمع شوند حس می‌کند توطئه‌ای در کار است. از طرف دیگر، موسیقی خیابانی به درجات بالایی از ایدئولوژی تبلیغی نظام پیروی نمی‌کند. پرده‌ای بین فعالان این عرصه و مردم وجود ندارد، شعرها و قطعات عموماً به درخواست مردم اجرا می‌شوند، شنونده‌ها راحت‌تر و بدون محدودیتی که مثلاً در سالن کنسرت وجود دارد با این موسیقی همراهی می‌کنند، یا تشکیل گروه نیازی به مجوز از مرجع قضایی ندارد، بنابراین نوازندگان و خوانندگان فارغ از جنسیت و احکام مذهبی نظام دور هم جمع می‌شوند. حتی مانعی برای حضور زن و مرد در کنار هم وجود ندارد. خودِ فعالان این عرصه هم در چهارچوب قوانین و احکام ایدئولوژیک و تبلیغی نظام نمی‌گنجند، همین‌ها باعث می‌شود حکومت نگاه مثبتی به موسیقی خیابانی نداشته باشد و برخوردهای قهرآمیزی با این جوانان که بدون شک تعدادی از آنها برای کسب درآمد به این فعالیت روی آورده‌اند داشته باشد.» به‌رغم فشارها و تهدیدها، نوازندگانی موسیقی خیابانی در ایران راهشان را ادامه می‌دهند. و اگرچه برخوردهای سلیقه‌ای و نامتعارف عرصه را بر فعالان این عرصه تنگ کرده است اما در سال‌های اخیر از استقبال مخاطبان بی‌شماری برخوردار بودند؛ به قول یکی از نوازندگان «موسیقی خیابانی به خیابان‌های که جز مرثیه و شعار چیزی ندیده‌اند، سیما و جلوه دیگری می‌بخشند.»