نوروز باستانی و رمضان قمری در ایران علوی
کنعان مختار- با وجود ادعاهای حکومت در خاموش کردن اعتراضات، معترضان به شیوه‌های مختلف مخالفت خود را با جمهوری اسلامی فریاد می‌زنند. تقارن جنش نوروز و ماه رمضان فرصت دیگری برای مخالفت با سیاست‌های فرهنگی حکومت فراهم آورده است.
کنعان مختار
نوروز در کردستان
در چهار دهۀ گذشته مقام‌های جمهوری اسلامی همواره رمضان را بر نوروز برتری داده‌اند. اکنون اما یک بار دیگر در سال ۱۴۰۲ نوروز با رمضان ۱۴۴۴ همزمان شده است.
از مخالفت‌های علنی علی خامنه‌ای با برگزاری آیین‌های باستانی تا تلاش‌های ابوالقاسم خزعلی، عضو مادام العمر مجلس خبرگان رهبری برای جایگزینی «عید غدیر» به جای آیین نوروز، و همچنین سخنرانی و فتواهای برخی از روحانیون بانفوذ شیعه، همه و همه در راستای تخریب و تحقیر سنن باستانی ایرانی‌ها و ارزشمند جلوه‌دادن آیین‌های مذهبی تشیعه بوده است. از سوی دیگر، ماه رمضان در ایران همواره بهانه‌ای به دست متشرعان داده است که به بهانه مخالفت با روزه‌خواری، محدودیت‌ها را تشدید کنند. در روزهای گذشته، دادستان کل، محمدجعفر منتظری، در خطاب به دادستان‌های سراسر کشور برای ایجاد کشیک شبانه روزی، انجام وظایف قضایی و همکاری با دستگاه‌های مسئول در برخورد با هرگونه «اعمال مجرمانه» و «حرمت‌شکنی» ماه رمضان بخشنامه‌ای صادر کرده است. سال‌های پیش نیز برخوردهای تندی با روزه‌خواران از سوی مقام‌های جمهوری اسلامی صورت گرفته است، اما به‌نظر می‌رسد باوجود تداوم اعتراضات مردمی و تقارن این ماه با عید باستانی نوروز، اعمال محدودیت‌ها شدیدتر شوند.
مجازات روزه‌خواری
در تفسیر جمهوری اسلامی از دین، روزه‌خواری حرام است، برهمین اساس مسئولان نظام، تظاهر به انجام این عمل حرام را در ملاعام، «جرم» شناخته و برای آن مجازاتی را در نظر گرفته‌اند. هرچند در قانون اساسی روزه‌خواری صراحتاً جرم‌انگاری نشده است اما طبق ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی «هرکس علناً در انظار عمومی و معابر تظاهر به عمل حرام نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ۱۰ روز تا ۲ ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌گردد.»
در همین رابطه تنها در نیمه اول ماه رمضان گذشته، حسین اَشتری، فرمانده اسبق کل انتظامی جمهوری اسلامی ایران، از پلمپ ۳ هزار و ۴۱۹ واحد صنفی متخلف خبر داد. براساس گزارش خبرگزاری مهر « تعداد بازدید از اصناف و مراکز پذیرایی (رستوران‌ها و …) در سراسر کشور ۱۶۹ هزار و ۴۹۹ مورد، تذکر برای اصناف مرتبط با پذیرایی ۷۶ هزار و ۳۶۲ مورد، اخذ تعهد از مراکز متخلف از شئونات ماه مبارک رمضان ۲۰ هزار و ۵۹۱ مورد، صدور اخطاریه ۱۲ هزار و ۱۳۵ مورد، تشکیل پرونده برای مراکز پذیرایی متخلف و معرفی به مراجع قضائی ۲۹۲ فقره، توقیف وسایل نقلیه تظاهر به روزه‌خواری ۱۷۶ دستگاه، و ۳ هزار و ۴۱۹ مورد پلمب واحدهای صنفی متخلف از شئونات ماه رمضان گزارش شده است.»
یکی از شهروندان در مورد دخالت نیروهای وابسته به حکومت در زمینه روزه‌داری و روزه‌خواری به رادیو زمانه می‌گوید:
به نظر من این قضیه صددرصد یک مسئله شخصی است، به کسی ربطی ندارد من روزه می‌گیرم یا نه. اینکه رژیم اسلامی در این مورد هم دخالت می‌کند چیز عجیبی نیست، همیشه اینطوری بوده. آنها در نحوه پوشش، اعتقادات مذهبی، طرز آرایش مو و ریش، عقاید فرهنگی و هر چیزی که فکرش را بکنی دخالت می‌کنند. سال جدید هم که رمضان و نوروز باهم یکی شده، مطمئن هستم قضیه را سفت و سخت‌تر می‌گیرند.
آمار رسمی از میزان روزه‌داران در ایران دسترس نیست، اما برخی از موسسه‌های نظرسنجی در سال‌های گذشته گزارش‌هایی را در این‌باره منتشر کرده‌اند. مرکز افکارسنجی جهاد دانشگاهی (ایسپا) نظرسنجی را به شیوه تلفنی از ۱۲ تا ۱۶ ماه رمضان (۵ الی ۹ اردیبهشت ۱۴۰۰) ارائه داد. این مرکز مدعی شده از هزار و ۵۴۶ نفر نمونه، ۴۵ درصد پاسخگویان گفته‌اند تمام یا اکثر روزها را روزه می‌گیرند، ۱۰,۹ درصد برخی از روزها را روزه می‌گیرند، ۴۲,۶ درصد گفته‌اند اصلاً روزه نمی‌گیرند و ۱,۶ درصد هم به سوال پاسخی نداده‌اند.
همچنین موسسه دیده گستر فرهنگ بینا، طی دو نظرسنجی از ۲۰۰۰ نمونه در قبل و بعد از رمضان ۱۳۹۹ در صفحه توییتری خود یافته‌های نظرسنجی را به شرح زیر آورده است: در شرایطی که روزه ماه رمضان بر آنها واجب باشد و برای سلامتی‌شان ضرری نداشته باشد، در آن صورت: ۷۱.۰۵ درصد همیشه روزه می‌گیرند، ۶.۷۵ درصد بعضی از روزها و به صورت نامنظم روزه می‌گیرند. ۱۲.۱۵ درصد برخی روزهای خاص روزه می‌گیرند، ۹.۶۵ درصد تقریباً هیچگاه روزه نمی‌گیرند، و ۰.۴ درصد پاسخی به سوال نداده‌اند. لازم به ذکر است رادیو زمانه نمی‌تواند به‌طور مستقل نظرسنجی‌های دو موسسه فوق را تائید یا رد کند.
یکی از شهروندان درمورد آمارهای اعلامی از تعداد روزه‌داران به رادیو زمانه می‌گوید:
حقیقتاً من به هیچ آماری که در ایران منتشر می‌شود باور ندارم. همه چیز را دستکاری می‌کنند. من و خانواده‌ام و تقریباً تمام دوستانم به کل روزه نمی‌گیرم. چند سالی هم می‌شود با کسی که روزه بگیرد برخورد نکردم. من فقط از اذان و ادعیه‌های که از مساجد پخش می‌شود می‌فهمم رمضان است و باید مواظب خودم باشم چیزی بیرون از خانه نخورم وگرنه احتمالاً ممکن است بازداشت شوم.
همچنین این شهروند درمورد تقارن رمضان و نوروز ۱۴۰۲ اضافه می‌کند:
نوروز برای من و باقی مردم مهم‌تر از رمضان یا هر عید و جشن مذهبی است. نوروز، فرهنگ و آیین گذشتۀ ماست و طراوت و شادابی را با خود دارد، ولی رمضان چیزی برای ما ندارد. من مخالف روزه‌داری و اسلام نیستم ولی کاملاً با دخالت کردن‌های بی‌خودی مشکل دارم. هرکس هرجوری می‌خواهد باشد. یکی نوروز را دوست دارد یکی رمضان را. اما این در کشور ما رعایت نمی‌شود، کافی‌ست خلاف آنچه جمهوری اسلامی می‌خواهد باشید تا با هزار جور حکم و جریمه روبه‌رو شوی.
یکی دیگر از شهروندان که سابقه ۱۵ روز بازداشت را در سال گذشته به جرم روزه‌خواری دارد به رادیو زمانه می‌گوید:
من را به خاطر یک نخ سیگار بازداشت کردند. آن هم تو پارکی که کسی نبود. مثلاً رفته بودم یک گوشه کسی مرا نبیند، ولی نمی‌دانم دو تا مامور از کجا سبز شدند. هرچی تقلا کردم سوار ماشینم کردند. بی‌خود دو هفته بازداشت بودم. واقعاً وضعیت مسخره‌ای‌ست. ۹۰ درصد مردم روزه نمی‌گیرند، با زور که نمی‌شود کسی را مسلمان کرد. فرهنگ اصیل ما ربطی به مسلمانی ندارد. ولی از حکومتی مثل جمهوری اسلامی نمی‌شود بیشتر از این انتظار داشت.
اسلامی کردن نوروز باستانی
علیرغم برگزاری چهارشنبه‌سوری و جشن نوروز در میان تمام فرهنگ‌های ساکن ایران، برخی از روحانیون تندرو و مقامات جمهوری اسلامی همواره مردم را از برگزاری چنین اعیادی منع یا در بهترین حالت به برگزاری شیوه اسلامی آن ترغیب کرده‌اند.
احمد خاتمی روحانی تندرو و خطیب موقت نماز جمعه تهران، ۱۹ اسفند ضمن تبریک فرا رسیدن نیمه شعبان، درمورد فرهنگ باستانی نوروز گفت:
ما با نوروز مخالف نیستیم و نخواهیم بود. منتها نوروز اسلامی، نوروزی که با مقلب القلوب و الابصار همراه باشد.
او پیش از با انتساب جشن‌های ملی به «دشمن» گفته بود:
دشمنان می‌خواهند با پراهمیت جلوه دادن نمادهای ملی نسبت به جلوه‌های دینی، دین را در جامعه کم‌رنگ کنند، آنها با بزرگ کردن چهارشنبه‌سوری، نوروز و نظایر این‌ها می‌خواهند به این هدف نایل شوند.
علی خامنه‌ای نیز در اظهارات مکرر خود به نکوهش چهارشنبه‌سوری و نوروز پرداخته است. او سال‌ها قبل، در یکم فروردین ۱۳۹۴ با رد «نوروز باستانی»، «نوروز ایرانی» را برخوردار از ویژگی‌های اسلامی و مذهبی جلوه داد و گفت:
نوروز باستانی، نوروز پادشاهان و فرصتی برای پادشاهان مستبد بود، اما "ایرانی مسلمان" این قالب را به نفع خود تغییر داد.
همچنین ناصر مکارم شیرازی از روحانیون بانفوذ نظام، بارها چهارشنبه‌سوری را « یک سنت خرافه» خوانده و فتوای «حرام» بودن آن را صادر کرده است. او در پاسخ به تقارن عید نوروز با ایام عزاداری امامان شیعه در پایگاه اطلاع رسانی خود گفته است:
در چنین شرایطی بهتر آن است که آنچه آثار شادی و خوشحالی است اظهار نکنند ولی صله رحم و دید و بازدید و خانه تکانی و نظافت و مانند آن مانعی ندارد.
حسن روحانی رئیس‌جمهور سابق ایران نیز برای تبریک سال نو ۱۳۹۸ از ترکیب «نوروز علوی» استفاده کرد و در پیامک ارسالی به شهروندان گفته بود:
نوروز علوی بر شما مبارک باد. امیدوارم سال جدید، سال عبور از شرایط سخت فعلی در سایه امید و تلاش بیشتر باشد.
یکی از شهروندان درمورد اظهارنظرهای روحانیون شیعه به رادیو زمانه می‌گوید:
«نوروز برای من همان نوروز باستانی است و هیچ ارتباطی با اسلام ندارد. آخوندها حرف مفت زیاد می‌زنند. این مردم هزاران سال است نوروز را جشن می‌گیرند. تنها در ایران نیست، حتی در کشورهای مثل چین و هند و آلبانی که مسلمان نیستند نوروز را جشن می‌گیرند. آخوندها می‌خواهند همه چیز را اسلامی کنند، آنهم اسلامی که خودشان می‌خواهند، اسلامی که منفعت دارد برایشان.
اصغر باقرزاده معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش در نشست مجازی اسفند ۱۴۰۱، بدون اشاره به حملات شیمیایی گسترده به دختران دانش‌آموز در هفته‌های گذشته گفت:
عید نوروز و تقارن آن با ماه مبارک رمضان فرصت ویژه‌ای به وجود آورده است تا مساله روزه را برای دانش‌آموزان تبیین کنیم.
مقامات جمهوری اسلامی اگرچه درظاهر امر مخالفتی با برگزاری نوروز نشان نمی‌دهند، اما هر سال با اعمال فشار و ایجاد محدودیت‌ها، موانعی را در گردهمایی‌های مردمی به وجود می‌آورند. جلوگیری از ورود افراد به تخت‌جشمید و ایجاد داربست و موانع عبور و مرو از جمله این پیشگیری‌های هر ساله است. همچین از آن‌رو که در شهرهای مختلف کردستان مراسم عید نوروز و چهارشنبه‌سوری با خروش و نشاطی بسیار برگزار می‌شود، نیروهای حکومتی همواره سعی در محدود کردن آن داشته‌اند و گاهی هم برخوردهای خشونت‌آمیزی با مردم انجام داده‌اند.
یک شهروند از سنندج که نوروز ۱۴۰۱ به دلیل فراخوان برای برگزاری شب تحویل سال مدتی را در بازداشت گذرانده به رادیو زمانه می‌گوید:
چهارشنبه‌سوری و نوروز در کردستان همیشه با محدودیت مواجه بوده. حتی اگر مجوز مراسم را هم بدهند وسط برنامه یک ارگانی می‌آید و همه چیز را به هم می‌ریزد. به همین خاطر مردم بدون مجوز و خودجوش مراسم‌ها را برگزار می‌کنند. خوشبختانه معمولاً این گردهمایی‌ها بهانه‌ای برای همبستگی و مخالفت با جمهوری اسلامی می‌شود. نه فقط چهارشنبه‌سوری امسال بلکه همیشه در کردستان اینطوری بوده است.
۲۳ اسفند سال جاری، برخلاف خواسته‌های حکومت در بسیاری از شهرهای ایران از جمله کردستان همراه با آیین چهارشنبه‌سوری، تجمعات اعتراضی در مخالفت با جمهوری اسلامی برگزار شد. به‌نظر می‌رسد ممانعت رژیم اسلامی از برگزاری جشن‌های منتهی به سال نو، بخصوص در سال جدید، به دلیل جلوگیری از گسترش اعتراضات مردمی در قیام ژینا باشد.
نظرها
نظری وجود ندارد.