کتاب، آن زبان مشترک و پیونددهنده – در گفت‌وگو با فرزاد صیفی‌کاران
اسفندیار کوشه- نشر روناک از اندک ناشران تبعیدی است که تلاش دارد علاوه بر نشر کتاب در حوزه‌های مختلف، به زبان‌های مختلفی کتاب منتشر کند. مشکلات چیست و چه چشم‌اندازی برای نشر مستقل وجود دارد؟ مدیر نشر روناک پاسخ می‌دهد.
فرزاد صیفی کاران مدیر نشر روناک (عکس: زمانه مدیا)
فرزاد صیفی‌کاران، نویسنده و روزنامه‌نگار ساکن هلند معتقد است: حیات نشر کتاب در ایران مدیون ناشران مستقلی‌ست که زیر سایه‌ی سنگین سانسور تلاش برای نشر کتاب را متوقف نکرده و به هر شیوه‌ای سعی می‌کنند کتاب با کم‌ترین آسیب منتشر شود و همین ناشران نیمه مستقل هستند که فضای نشر را با زیست‌شان کامل به حکومت واگذار نکرده‌اند.
صیفی‌کاران متولد مهر ۱۳۶۶ در سنندج است. او دانش‌آموخته‌ی ادبیات فارسی در ایران و روزنامه‌نگاری تحقیقی/نوشتاری در هلند است. سال‌هاست به نوشتن در حوزه‌های مختلف و همکاری با نشریات گوناگون در داخل و خارج ایران اشتغال دارد و اکنون مدیر انتشارات روناک است. این موسسه‌ی انتشاراتی همچون ناشران تبعیدی دیگر، به حمایت از نویسندگانی برخاسته است که آثارشان از زیر تیغ سانسور جان به در نبرده‌اند. به گفته‌ی فرزاد صیفی‌کاران، روناک نه تنها سعی میکند تعدادی از کتاب‌هایش را به داخل ایران برساند، بلکه برخی از کتاب‌ها را به صورت الکترونیک و به صورت رایگان در دسترس مخاطب داخل ایران قرار می‌دهد.
گفت‌گوی زمانه با مدیر انتشارات روناک را می‌خوانید:
اسفندیار کوشه: در «کشور خارج از کشور» به تعبیر اسماعیل نوری‌علا، حدود هشت میلیون ایرانی زندگی می‌کنند. این جمعیت آیا یک امتیاز به حساب می‌آید یا عملا به نسبت همان ایران داخل کشور کم مطالعه و درگیر دغدغه‌هایی فراتر از خواندن کتاب است؟
فرزاد صیفی‌کاران: اگر چه در مورد شمار ایرانیان خارج از کشور آمارهای متفاوت و متناقضی وجود دارد، اما در نهایت شمار زیادی از ایرانیان در کشورهای عمدتا اروپایی و آمریکای شمالی به سر می‌برند که الزاما در حوزه‌ی نشر کتاب «امتیاز» به شمار نمی‌رود، زیرا تجربه نشان داده همان معضل سرانه مطالعه پایین در میان ایرانیان خارج دیده می‌شود. علاوه بر این، پراکندگی ایرانیان خارج از کشور یک معضل برای نشر کتاب است و در میان این جمعیت پراکنده در سراسر جهان یافتن مخاطب کتاب نیز دشوار است. این جمعیت زیاد در یک موقعیت مکانی خاص متمرکز نیستند، و همین موضوع ناشران را با چالش‌هایی چون تبلیغات برای معرفی کتاب‌ها و رساندن کتاب به دست مخاطب پراکنده در کشورها و شهرهای مختلف جهان روبه‌رو کرده است.
به بیانی دیگر مساله‌ی چاپ کتاب و نبود سانسور و ممیزی، فرآیندهای نفس‌گیر را از جلوی راه نویسنده برمی‌دارد. اما دغدغه‌ی بزرگ‌تر پخش کتاب است. آیا شما همچنان به روش سنتی چاپ کتاب وفادارید؟
امروزه به لطف تکنولوژی رساندن کتاب به مخاطب در هر نقطه‌ای از جهان میسر است، اما مطلع کردن مخاطبی که در استرالیا زندگی میکند از کتابی که در هلند چاپ می‌شود، یک چالش بزرگ است، اگر این چالش برطرف شود، چالش بعدی هزینه‌ی بالای ارسال کتاب از هلند به استرالیاست که اغلب از قیمت کتاب بسیار فراتر می‌رود. نتیجتا مخاطب باید واقعا مخاطب جدی کتاب باشد تا حاضر شود هزینه ارسال را هم که بیشتر از هزینه کتاب می‌شود پرداخت کند.
اگرچه روش‌هایی چون چاپ پرینت‌آن‌دیمند (Print on demand) تا حد زیادی سعی کرده این مشکل را برطرف کند و به همین دلیل نشر روناک هم به این شیوه‌ی نشر و توزیع کتاب روی آورده است، اما همچنان برخی از این مشکلات به قوت خود باقی است.
نشر روناک تلاش دارد علاوه بر نشر کتاب در حوزه‌های مختلف، به زبان‌های مختلفی کتاب منتشر کند، علی‌الخصوص کتاب کودک و کتاب‌های چند زبانه. نشر روناک جزو معدود نشرهای تبعیدی است که اهمیت ویژه‌ای به کتاب کودک برای نسل دوم و سوم مهاجران می‌دهد و تاکنون چندین عنوان کتاب کودک به زبان‌های مختلفی چون فارسی، کُردی، هلندی و انگلیسی منتشر کرده‌ایم. همچنین تعدادی کتاب کودک دو و سه زبانه مانند کتاب «وُمپی» نوشته مرسده هاشمی منتشر کرده‌ایم.
در جایگاه یک نویسنده، اگر کتابی آماده‌ی چاپ داشته باشم و قرار باشد در نشر شما این کتاب چاپ و منتشر شود، چه چیزهایی را باید بدانم؟
شما کافی‌ست متن کتاب یا بخشی از آن از طریق ایمیل برای نشر ارسال کنید. ما کتاب را به ترتیب آثاری که دریافت کرده‌ایم در دست بررسی قرار می‌دهیم. از پذیرش هر نوع کتابی در هر حیطه‌ای و به زبان‌های مختلف استقبال می‌کنیم و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.
ما به نام و نشان نویسنده به هیچ عنوان کاری نداریم و تاثیری در پذیرش اثر برای انتشار نخواهد داشت، تنها به محتوا و کیفیت اثر توجه خواهد شد. بررسی کتاب و تصمیم‌گیری برای انتشار بین یک تا سه ماه معمول طول خواهد کشید. گاه در مورد کتاب‌هایی با محتوای تخصصی‌تر، مانند کتاب‌های تاریخی یا حاوی محتوای آموزشی، از دوستانی که در این زمینه سررشته‌ی بیشتری دارند، کمک خواهیم گرفت و کتاب را برای بررسی به دست آنها خواهیم رساند.
پس از موافقت برای انتشار نیز، ضمن اطلاع به نویسنده، کتاب دوباره به ترتیب نوبت دریافت آثار در فرآیند آماده‌سازی قرار می‌گیرد.
صفحه‌آرایی، طراحی جلد و آماده‌سازی کتاب در همه‌ی زمینه‌های فنی وهنری به عهده‌ی ناشر است و بابت آنها هزینه‌ای از نویسنده یا صاحب اثر دریافت نخواهد شد. ویراستاری عموما به عهده‌ی نویسنده است، متاسفانه اکثر ناشران تبعیدی که نشر روناک هم از آنها مستثنا نیست، به دلیل کمبود ویراستار حرفه‌ای و همچنین هزینه‌های بسیار بالای آن که گاه با هزینه‌ی چاپ کتاب برابری میکند، و از همه مهم‌تر زمان‌بر بودن فرآیند ویراستاری در خارج از کشور، امکان انجام این کار را ندارند. براین اساس از نویسنده خواسته می‌شود متن نهایی و ویراستاری شده را برای ما ارسال کند.
نظر نویسنده برای نشر روناک اهمیت دارد، بنابراین درباره‌ی طرح جلد و دیگر بخش‌های کتاب که نیاز به آماده‌سازی دارد نظر نویسنده و صاحب اثر را جویا می‌شویم و صاحب‌اثر از کل فرآیند آماده‌سازی و چگونگی آن اطلاع خواهد داشت.
اگر کتاب ترجمه باشد، برای دریافت مجوز کپی‌رایت ما به عنوان ناشر با نویسنده یا ناشر اصلی کتاب تماس خواهیم گرفت و حق کپی‌رایت را درخواست خواهیم کرد.
بسیاری از کتاب‌های بدون مجوز چاپ خارج از طریق قاچاق کتاب در ایران خوانندگان پرشماری دارد. یعنی بخشی از سرانه کتابخوانی در ایران مدیون خوانندگان خارج از کشور است. آیا می‌شود صرفا به ارزش معنوی نشر کتاب در خارج از ایران اکتفا کرد یا نیازمند یک فعالیت حرفه‌یی در بخش نشر کتاب‌ایم؟
قطعا وجه معنوی نشر کتاب بدون سانسور در خارج از کشور ارزشمند است، در همین راستا انتشارات روناک تعدادی از کتاب‌هایش را نه تنها سعی میکند به داخل ایران برساند، بلکه برخی از کتاب‌ها را به صورت الکترونیک و به صورت رایگان در دسترس مخاطب داخل ایران قرار می‌دهیم. برای مثال یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که تاکنون نسخه الکترونیک آن رایگان منتشر کرده‌ایم، کتاب «خمینیسم» نوشته یرواند آبراهامیان است. برخی از کتاب‌های ناشران تبعیدی به صورت زیرزمینی و بدون هیچ‌گونه کسب اجازه‌ای از ناشران در ایران چاپ و فروخته می‌شود، من شخصا آن را کُنشی در راستای مقابله با سانسور می‌دانم و اگرچه در مواردی ما به عنوان ناشر اثر متضرر شده‌ایم، اما خوشحال‌کننده است دیدن کتاب ممنوعه‌ای که تیغ سانسور جمهوری اسلامی را دور زده است، و همین ارزشمند است.
یکی از روش‌هایی که می‌تواند به همبستگی خلق‌های ایران کمک کند، ترجمه‌ی آثار ادبی به زبان‌های دیگر همین جغرافیاست. برای مثال ترجمه آثار کُردی به فارسی، یا ترکی و بلوچی و عربی و بالعکس در قبال دیگر زبان‌ها. البته در سال‌های اخیر این موضوع تا حدی بین‌های زبان فارسی و کُردی، ترکی و عربی صورت گرفته است، اما بین زبان خلق‌ها کم‌تر که نیازمند توجه است.
در کنار این موضوع، نیاز به فعالیت حرفه‌ای در حوزه نشر خارج از کشور به شدت حس می‌شود، به همین جهت از سال ۲۰۱۶ ناشران تبعیدی به ابتکار نشر «نوگام» نمایشگاهی به نام «نمایشگاه کتاب بدون سانسور» را سازمان‌دهی کرده‌اند که هر ساله همزمان با نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار می‌شود. این نمایشگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به نوعی می‌توان آن را یکی از بزرگ‌ترین فعالیت‌های ایرانیان خارج از کشور شمرد، زیرا در کشورها و شهرهای مختلفی در سراسر جهان این نمایشگاه به مدت یک ماه و به همت ناشران برگزار می‌شود تا کتاب‌های منتشر شده در خارج از کشور را به دست مخاطب برساند. برای مثال آخرین دوره نمایشگاه کتاب بدون سانسور در بیش از ۲۰ کشور و در مجموع در ۵۲ شهر برگزار شد.
ناشران تبعیدی کتاب به دوش شهر به شهر و کشور به کشور سفر می‌کنند تا این نمایشگاه را برگزار کنند و به دست مخاطب پراکنده ایرانی کتاب برسانند.
برخی از ناشران برنامه‌های منظم کتابخوانی و رونمایی کتاب با حضور نویسندگان را دارند که بسیار مهم است. اما همچنان نیاز به فعالیت‌های جدی‌تر فرهنگی در حوزه نشر کتاب در خارج از کشور احساس می‌شود.
روناک چه میکند و روی چه برنامه‌‌هایی تاکید دارد؟
روناک یکی از برگزارکنندگان نمایشگاه بدون سانسور است و هر ساله تلاش می‌کنیم علاوه بر روشن نگه داشتن چراغ این نمایشگاه در هلند به همت دیگر ناشران چون دنا و ایران آکادمیا و عقل سرخ، همزمان با نمایشگاه برنامه‌های جلسه بحث و گفت‌وگو با نویسندگان و رونمایی از کتاب داشته باشیم. همچنین هر ساله مهمانانی داریم که از آنها دعوت می‌کنیم تا در زمینه لزوم مبارزه با سانسور سخنرانی کنند، از نسیم خاکسار گرفته تا قادر عبدالله و …
نشر روناک اما تلاش دارد علاوه بر نشر کتاب در حوزه‌های مختلف، به زبان‌های مختلفی کتاب منتشر کند، علی‌الخصوص کتاب کودک و کتاب‌های چند زبانه. نشر روناک جزو معدود نشرهای تبعیدی است که اهمیت ویژه‌ای به کتاب کودک برای نسل دوم و سوم مهاجران می‌دهد و تاکنون چندین عنوان کتاب کودک به زبان‌های مختلفی چون فارسی، کُردی، هلندی و انگلیسی منتشر کرده‌ایم. همچنین تعدادی کتاب کودک دو و سه زبانه مانند کتاب «وُمپی» نوشته مرسده هاشمی منتشر کرده‌ایم. باید توجه داشت که کتاب کودک اگرچه حجم کمی از لحاظ محتوا و تعداد صفحات دارد، اما پروسه‌ای دشوار و هزینه‌بر دارد، زیرا نیاز به طراحی دارد، به همین دلیل زمان و هزینه‌ی مالی زیادی را طلب میکند.
ما همچنین تلاش داریم ارتباط نزدیکی با نویسندگان داخل ایران داشته باشیم و هدف راه‌اندازی نشر روناک حمایت از نویسندگان داخل ایران بود که سانسور امکان انتشار آثارشان را از آنها سلب کرده است، به همین دلیل تاکنون موفق شده‌ایم بیش از ۲۰ اثر از نویسندگان داخل را در نشر روناک منتشر کنیم.
شما چگونه به خوانندگانتان دسترسی پیدا می‌کنید؟ و از چه تسهیلاتی در غرب برخوردارید و در نهایت با چه مشکلاتی درگیر هستید؟
شبکه‌های اجتماعی یک امکان بسیار خوب برای نشر روناک فراهم آورده تا بتواند به خوانندگان دسترسی پیدا کند، به همین جهت تلاش داریم از شبکه‌های اجتماعی بیشترین بهره را ببریم، به‌ویژه آن‌که دسترسی مخاطب ایرانی نیز به شبکه‌های اجتماعی بسیار زیاد است. بنابراین بخش مهمی از ارتباط ما به عنوان ناشر تبعیدی که حتی کتاب‌فروشی هم نداریم، به دنیای آنلاین کشیده شده و همچنین با مخاطب پراکنده روبه‌رو هستیم، برای ارتباط با آنها شبکه‌های اجتماعیِ ما نقش موثری ایفا می‌کنند.
بین ناشران تبعیدی نیز از سال‌های دور شبکه‌ای از همکاری شکل گرفته که اگرچه هنوز سنتی‌ست، اما تعیین‌کننده است؛ در توزیع کتاب و از طریق این شبکه‌ی همکاری، ناشران تبعیدی کتاب‌های تازه منتشر شده را به دست یک‌دیگر می‌رسانند. هر یک از آنها در کشوری. این همکاری فرآیند رساندن کتاب به مخاطب را تا حدی آسان میکند.
همان‌طور که اشاره کردم شیوه پیرینت آن‌دیمند هم وجود دارد که نشر روناک علاوه بر استفاده از شبکه همکاری ناشران تبعیدی، برای انتشار کتاب و رساندن به دست مخاطب بیشترین استفاده را از روش پرینت آن‌دیمند میکند. این تصور اشتباه وجود دارد که شیوه پرینت آن‌دیمند بسیار سهل و آسان است و این امکان را به همه می‌دهد تا به راحتی کتاب را به چاپ برسانند و اسم ناشر را هم بر خود بگذارند، که ابدا چنین نیست. جدا از اینکه در همین پروسه نیز، آماده‌سازی کتاب به شیوه‌ی حرفه‌ای و بر اساس استانداردهای کتاب باید رعایت شود و همان فرآیند طاقت‌فرسا برای آماده‌سازی یک کتاب باید طی شود. شیوه پرینت آن‌دیمند منحصر به ناشران ایرانی تبعیدی نیست، بلکه یکی از شیوه‌های پیشرفته انتشار کتاب است که دارد از شیوه کلاسیک فاصله می‌گیرد و من فکر می‌کنم ناگزیر به زودی همه به آن سمت سوق پیدا می‌کنند، زیرا امروزه شاهدیم که ناشران بزرگ و مطرح خارجی همچون پنگوئن هم از این روش استفاده می‌کنند. بر همین اساس در دنیای امروز نمی‌توان انتشار تعداد بالایی از یک کتاب، انبار کردن آن و فروش تک به تک آن را تعریف یک ناشر دانست.
چشم‌انداز نشر مستقل در ایران را چگونه می‌بینید؟
من احترام زیادی برای ناشران داخل ایران قائل هستم، اما با توجه به وجود دستگاه عریض و طویلی چون وزارت ارشاد با ساز و کارهایی که روز به روز شیوه‌های اعمال سانسور را گسترش می‌دهد و محکم پایش را بر گردن کتاب و ناشران گذاشته، صحبت از نشر مستقل معنایی ندارد.
حیات نشر کتاب در ایران مدیون همین ناشران است که در زیر سایه سنگین سانسور تلاش برای نشر کتاب را متوقف نکرده و به هر شیوه‌ای سعی می‌کنند کتاب با کم‌ترین آسیب منتشر شود و همین ناشران نیمه مستقل هستند که فضای نشر را با زیست‌شان کامل به حکومت واگذار نکرده‌اند.
مافیای حوزه نشر را هم نمی‌توان نادیده گرفت که برآمده از همین سیستم امنیتی و دستگاه سانسور حکومت است و چشم‌انداز نشر مستقل در آینده بدون جمهوری اسلامی را کمی دشوار میکند.
روناک چه برنامه‌یی در زمینه‌ی احقاق حق زبان مادری دارد؟
نشر روناک اهمیت ویژه‌ای برای زبان مادری قائل است، بر همین اساس می‌توانم بگویم که ما یکی از ناشرانی هستیم که به زبان مختلف کتاب منتشر می‌کنیم و تاکنون به زبان‌های فارسی، کُردی، انگلیسی، هلندی و آلمانی کتاب در حوزه‌های مختلف از کودکان گرفته تا ادبیات و تاریخ منتشر کرده‌ایم.
همچنان هم از انتشار کتاب به زبان‌های دیگر، به‌ویژه زبان‌هایی که در ایران وجود دارد، استقبال می‌کنیم.
کتاب چگونه می تواند همبستگی خلق‌های ساکن فلات ایران را ارتقا دهد؟
کتاب زبان مشترک است، و روان و بدون حب و بغض سخن می‌گوید. از همین‌رو فکر می‌کنم یکی از روش‌هایی که می‌تواند به همبستگی خلق‌های ایران کمک کند، ترجمه‌ی آثار ادبی به زبان‌های دیگر همین جغرافیاست. برای مثال ترجمه آثار کُردی به فارسی، یا ترکی و بلوچی و عربی و بالعکس در قبال دیگر زبان‌ها. البته در سال‌های اخیر این موضوع تا حدی بین‌های زبان فارسی و کُردی، ترکی و عربی صورت گرفته است، اما بین زبان خلق‌ها کم‌تر که نیازمند توجه است.
هر زبان دانش، فرهنگ و تاریخ خود را به همراه دارد و هر کتابی که با یکی از این زبان‌ها نوشته شده باشد، فرهنگ و دانش و تاریخ را در خود دارد و اگر به زبان دیگر خلق‌ها ترجمه شود، انتقال حس مشترک شکل می‌گیرد و به همبستگی ختم خواهد شد.
آیا روناک برای خیزش مهسا امینی که اتفاقا یک زن کرد در آن به دست حاکمیت اسلامی به قتل رسید، کتابی در دست انتشار دارد؟
تاکنون خیر، اما اگر چنین اثری وجود داشته باشد و برای انتشار به ما مراجعه شود از آن استقبال می‌کنیم.
سفارش کتاب از روناک:
۰۰۳۱۶۸۵۵۳۰۴۳۴
roonakpub@gmail.com
نظرها
نظری وجود ندارد.